Սալմոնելոզ

Սուր աղիքային հիվանդություն է (զոոանտրոպոնոզ), բնորոշվում է կլինիկական բազմազանությամբ և օրգանիզմի ծանր թունավորումով։

Էթիոլոգիան։ Հարուցիչը սալմոնելաներն են, որոնց բազմաթիվ շճատիպերից երեխաների համար հիմնականում ախտածին են S. typhimurium, S. heidelberg, S. anatum, S. Derby տիպերը և ուրիշներ։ Արտաքին միջավայրում կայուն են։ Սենյակային փոշում կենսունակ են 60 օր, չորացած արտաթորանքներում՝ մինչև 4 տարի, -10° պայմաններում՝ 4 ամիս։ 18-20° ջերմության պայմաններում լավ զարգանում են տարբեր սննդամթերքում, մասնավորապես կաթնամսամթերքում։ Ոչնչանում են 85° ջերմության պայմաններում 1 ժամվա ընթացքում։

Էպիդեմիոլոգիան։ Սալմոնելոզային վարակի հիմնական կրողները կենդանիներն են՝ կովերը, խոզերը, ձկները, ոչխարները, թռչունները։ Վարակը նրանցից մարդուն է փոխանցվում վարակված սննդամթերքի և ջրի միջոցով։ Հնարավոր է նաև վարակի տարածումը ախտահարված ջրի միջոցով։ 

Վաղ տարիքի երեխաների մոտ սալմոնելոզը հիմնականում տարածվում է կենցաղակոնտակտային ճանապարհով, հիվանդ կամ բացիլակիր մարդկանց միջոցով։ Բացիլակրության դերը ավելի է մեծանում մանկական և նախադպրոցական հիմնարկներում։ Համաճարակաբանական տեսակետից կարևոր է նաև հակաբիոտիկակայուն կամ այսպես կոչվող, «հոսպիտալային» շտամների հայտնաբերումը։ Սալմոնելոզի նկատմամբ վաղ մանկական տարիքում նկատվում է բարձր ընկալություն, որը պայմանավորված է նրանց օրգանիզմի ցածր դիմադրողականությամբ և ստամոքսաաղիքային տրակտի հյութերի ֆերմենտային ոչ լիարժեք ակտիվությամբ։ Սալմոնելոզային վարակը հաճախ հանդիպում է նաև սննդային թունավորումների ձևով և մասսայական բռնկումներով։

Պաթոգենեզը։ Կենսունակ սալմոնելաներն` անցնելով ստամոքսի բնական արգելքներից, տեղակայվում են բարակ աղիքների լորձաթաղանթի թավիկներում, որտեղ` քայքայվելով, արտազատում են էնդոտոքսին։ Նրանք ունեն նաև ինվազիոն հատկություն, որի շնորհիվ տեղադրվում են էնտերոցիտների մեջ, առաջ բերելով անավարտ ֆագոցիտոզ։ Այս բոլորի հետևանքով զարգանում է տոքսեմիա, որը կլինիկորեն համապատասխանում է գաստրոինտեստինալ ձևին, և բակտերեմիա, որը համապատասխանում է տիֆանման ձևին։ Բակտերեմիայի հետևանքով սալմոնելաները տեղակայվում են լյարդում, ուղեղում, թոքերում, մեջընդերային ավշահանգույցներում, որը և տևական բացիլակրության պատճառներից մեկն է։ Պրոցեսի համընդհանրացումը (գեներալիզացիան) պատճառ է դառնում երկրորդային սեպտիկ օջախների առաջացմանը թոքերում, միջին ականջում՝ օտիտ, անտրիտ, ինչպես նաև մենինգիտի, օստեոմիելիտի և այլն։ Հաճախ, ծանր ձևերի դեպքում հանդիպում է սալմոնելոզներին ոչ այնքան բնորոշ հեմոկոլիտի պատկեր, որի պատճառը զարգացող դիսբակտերիոզն է։ Սալմոնելոզների ժամանակ պարտադիր կարգով զարգացող ջրաաղային փոխանակության խանգարման պատճառը, տոքսինների ազդեցության տակ, աղեպատի լորձաթաղանթի և արյան անոթների թափանցելիության խախտումներն են։

Կլինիկան։ Սալմոնելոզի կլինիկական ընթացքը կախված է վարակման ուղիներից, հարուցիչների վիրուլենտությունից և նրա ներթափանցման քանակներից, ինչպես նաև երեխայի տարիքից ու նախահիվանդագին վիճակներից։

Թաքնված շրջանը կոնտակտակենցաղային վարակման դեպքում միջին հաշվով 4-6 օր է, իսկ սննդային վարակման դեպքում՝ մի քանի ժամից մինչև 2-3 օր։ Վերջինիս դեպքում կլինիկական երևույթները զարգանում են բուռն, իսկ կոնտակտակենցաղային վարակման դեպքում՝ աստիճանաբար, 2-3 օրվա ընթացքում։

Սալմոնելոզների վերաբերյալ ամբողջական աշխատանքային դասակարգում դեռևս չի մշակված։

Ստամոքսաաղիքային (գաստրոինտեստինալ) ձև: Այս ձևին բնորոշ է կրկնակի փսխումը, ջերմության բարձրացումը, կանաչալորձային ջրիկ կղանքը, որովայնացավերը։

Էնտերիտն ավելի բնորոշ է 3 տարեկանից բարձր տարիքի երեխաներին։ Հիմնական ախտանիշներն են առատ և ջրիկ կղանքն առանց ախտաբանական խառնուրդների, ջերմությունը, որովայնացավերը։

Էնտերոկոլիտը, գաստրոէնտերոկոլիտը (հիմնականում հիվանդանում են մինչև մեկ տարեկան երեխաները) հաճախ հանդիպող ձևերից են։ Սկսվում է աստիճանաբար։ Ջերմությունը բարձրանում է մինչև 39°, արտահայտված է փորլուծությունը՝ 10-20 անգամ, կղանքը` պղտոր կանաչ, առատ լորձով, արյան հետքերով և գարշահոտ։ Լինում են նաև արտահայտված փքվածություն (մեթեորիզմ), փսխումներ, հեպատոլիենալ ախտանիշ։ Արտահայտված լուծի և փսխումների հետևանքով արագ զարգանում են ջրաաղային փոխանակության խանգարումներ։ Որոշ դեպքերում նկատվում են նաև նեյրոտոքսիկոզ, քնի և ախորժակի խանգարումներ։

Գրիպանման ձևի ժամանակ գերակշռում են շնչական օրգանների ախտահարման ախտանիշները։

Տիֆանման ձևին բնորոշ է տևական՝ 10-14-օրյա տենդը, գլխացավերը, ադինամիան, անոռեքսիան, շրջանառական խանգարումները, զարգացող թունավորումը։ Աղիքային համախտանիշը թույլ է արտահայտված։ Հիվանդության 5-9-րդ օրերին կարող է առաջանալ վարդացան, իսկ վաղ շրջանում՝ թոքաբորբ, ականջաբորբ։

Սեպտիկ ձևը հանդիպում է իմունաբանական ցածր ռեակտիվականություն ունեցող երեխաների մոտ և ընթանում է չափազանց ծանր։ Ենթակլինիկական ձևը հանդիպում է բարձր տարիքի երեխաների մոտ և հիմնականում ախտորոշվում է համաճարակաբանական ցուցումով՝ մասսայական մանրէաբանական հետազոտությունների ժամանակ։

Ջնջված ձևերը հանդիպում են ավելի բարձր տարիքի երեխաների մոտ և արտահայտվում են աննշան ու անցողիկ (1-20 րոպե) կլինիկական երևույթներով՝ մարսողական թեթևակի խանգարումներով, կղանքը՝ հիմնականում առանց ախտաբանական խառնուրդների։

Ըստծանրության աստիճանի սալմոնելոզը երեխաների մոտ կարող է ընթանալ թեթև, միջին ծանրության և ծանր ձևերով։ Նման դասակարգման հիմքում ընկած են կլինիկական ախտանիշների և հիմնականում թունավորման արտահայտվածության աստիճանը։

Ախտորոշումը։ Սալմոնելոզի ախտորոշման համար կարևոր են կլինիկահամաճարակաբանական տվյալները, սակայն վերջնական հաստատումը կատարվում է մանրէաբանական և շճաբանական տվյալների հիման վրա։ Շճաբանական հետազոտության նպատակով օգտվում են պասսիվ հեմագլյուտինացիայի եղանակից, որ դրական է հիվանդության 7-10 օրերին և վաղ տարիքի երեխաների մոտ ախտորոշիչ է համարվում 1:80 նոսրացումը։ Կղանքի հետազոտության ժամանակ ճարպերի, օսլայի, մկանաթելիկների, լորձի, լեյկոցիտների, էրիթրոցիտների առկայությունը կարող է ունենալ կողմնորոշող ախտորոշիչ նշանակություն։ Վաղ շրջանում կիրառվում է նաև իմունալյումինեսցենտային մեթոդը։

Տարբերակիչ ախտորոշման նպատակով հաշվի է առնվում դիզենտերիան, կոլիինֆեկցիաները, ստաֆիլոկոկային էնտերոկոլիտները, վիրուսային բնույթի փորլուծությունները և այլն։

Բուժումը։ Կոմպլեքսային է՝ դիետա, էթիոպաթոգենետիկ և ախտանշային։ Վաղ տարիքի երեխաների մոտ սալմոնելոզն ընթանում է հիմնականում ծանր ձևով և ուղեկցվում է տոքսիկոզի և էքսիկոզի զարգացումով, ուստի բուժման նպատակը պաթոգենետիկ խանգարումների վերականգնումն է՝ ինֆուզիոն թերապիա (ռեհիդրատացիա, դեզինտոքսիկացիա, շրջանառական անբավարարության, ջրաաղային և թթվահիմնային հավասարակշռության կարգավորում): Պատճառական, հակամիկրոբային թերապիայի հարցը դեռևս մնում է չլուծված։ Հակամիկրոբային միջոցների մեծ մասի նկատմամբ սալմոնելաները ձեռք են բերում անզգայություն։ Այդ իսկ առումով հակամիկրոբային բուժումը կազմակերպվում է անմիջական ցուցումների առկայության դեպքում (ծանր ձևեր, բարդություններ և ուղեկցող հիվանդությունների առկայություն)։ Հակամիկրոբային թերապիայի դեպքում հնարավոր է դիսբակտերիոզի զարգացումը։ Հակամիկրոբային բուժումը տրվում է 5-7 օրյա կուրսով, որից հետո նշանակվում են կենսապատրաստուկներ (բիոպրեպարատներ)` 2-4 շաբաթ տևողությամբ։

Մարսողական նյութերի ակտիվացման նպատակով տրվում են ֆերմենտներ։ Ծանր ձևերի ժամանակ ընդհանուր կոմպլեքսային բուժման հետ միաժամանակ կատարվում է նաև հորմոնաթերապիա: Կարևոր է նաև ճիշտ դիետաբուժման կազմակերպումը։ Սննդի հիմնական մասը պետք է կազմեն կաթնաթթվային խառնուրդները։

Կանխարգելումը։ Պայքար վարակի աղբյուրի և տարածման ուղիների վերացման ուղղությամբ։ Հիվանդների և բացիլակիրների ժամանակին հայտնաբերումը և լիարժեք կլինիկական ու մանրէաբանական առողջացումը։ Սննդային և մանկական հիմնարկներում սանիտարահիգիենիկ լիարժեք կարգապահություն։ Աղիքային վարակնեի կանխարգելման գրավականը երեխայի բնական սնուցումն է, որի առավելությունը նրա ստերիլությունն է, ինչպես նաև իմուն մարմինների պարունակությունն ու համապատասխանությունը երեխայի ստամոքսաաղիքային տրակտի նկատմամբ։