Կապույտ հազ

Վերին շնչուղիների կատառով և բնորոշ սպաստիկ բնույթի հազով ընթացող սուր տարափոխիկ հիվանդություն է։

Էթիոլոգիան և պաթոգենեզը։ Հարուցիչը գրամբացասական Բորդե-Ժանգուի ցուպիկն է, որը շարժուն չէ, սպոր չի առաջացնում, արտաքին միջավայրում անկայուն է։ Վարակելիության տեսակետից վտանգն ավելի մեծ է կատառային շրջանի սկզբից և ամբողջ հիվանդության ընթացքում։ Սակայն հիվանդության զարգացմանը զուգընթաց, վարակելիությունը չորրորդ շաբաթից սկսում է նվազել, իսկ վեցերորդ շաբաթվա վերջում վերանում է։ Վարակը տարածվում է միայն օդակաթիլային ճանապարհով, հիվանդի հետ անմիջական շփման միջոցով։ Երրորդ անձի և առարկաների միջոցով վարակի տարածում հազվադեպ է լինում։ Կապույտ հազի նկատմամբ ընկալությունը բավական բարձր է և հիվանդանում են հիմնականում 1-5 տարեկան երեխաները։ Ավելի փոքր տարիքի երեխաների մոտ հիվանդության հավանականությունը բացառված չէ։ Չափահասները գործնականորեն չեն հիվանդանում։ Մուտքի դռներ են վերին շնչուղիները։ Հարուցիչը տեղակայվում է շնչուղիների լորձաթաղանթներում, ընդգրկելով անգամ ալվեոլները և առաջացնում լորձաթաղանթների տարածուն բորբոքում, որի հետևանքով առաջանում է հազ։ Հիմնական ախտածին գործոնները ցուպիկի արտազատած թունավոր նյութերն են։ Վերջիններս ներծծվելով առաջացնում են ընդհանուր երևույթներ, մասնավորապես նյարդային համակարգի կողմից, որն արտահայտվում է անոթային տարածուն սպազմի հակումով, մանր բրոնխների սպազմով և այլն։ Կապույտ հազի հիմնական ախտանիշներից մեկի՝ հազային նոպայի, առաջացումը բացատրվում է հետևյալ կերպ. թույների և ցուպիկի տևական ազդեցությունն առաջացնում է հազային կենտրոնի գերգրգռում։ Հազը սպաստիկ բնույթ է ունենում։ Կենտրոնական նյարդային համակարգում առաջանում է կայուն գրգռման օջախ (Ուխտոմսկու դոմինանտի սկզբունքով): Հազային նոպայի առաջացումը միայն շնչական ուղիներից եկող գրգիռների հետևանք չէ։ Այն նաև հազային ռեֆլեքսի հետ կապ չունեցող այլ գրգիռների նկատմամբ պատասխան ռեակցիա է։

Կլինիկան։ Թաքնված շրջանը 3-15 օր է։ Հիվանդությունն իր զարգացման ընթացքով բաժանվում է երեք շրջանի՝ կատառային, սպաստիկ հազի և ներծծման:

Կատառային շրջանում հիվանդի ինքնազգացումը էապես չի տուժում, ջերմությունը՝ նորմալ կամ ենթատենդային, լինում է հարբուխ, հազ, փռշտոց։ Այս շրջանում հազը բնորոշ առանձնահատկություն չունի։ Կծկանքային հազային նոպաների շրջանը զարգանում է միջին հաշվով 7-10 օր հետո։ Նոպաները հաճախ սկսում են նախանշաններով (աուրա)։ Այս շրջանին բնորոշ են միմյանց հաջորդող հազային նոպաները, որոնք ընդմիջվում են աղմկոտ-սուլող ներշնչումով (ռեպրիզ)։ Որքան հաճախ և տևական են հազային նոպաները, այնքան ծանր է հիվանդության կլինիկական ընթացքը։ Հազային նոպան սովորաբար ավարտվում է կպչուն խորխազատումով, հաճախ՝ փսխումով։ Հազային նոպայի ժամանակ հիվանդի դեմքը գերարյունակապտավուն է լինում, պարանոցային երակները արտափքված, կարող է լինել ակամա կղում և միզարձակում, հիվանդի դիրքը հարկադրական է։ Նոպայից դուրս ժամանակահատվածում լինում է դեմքի ուռածություն, գունատություն, կոպերն այտուցվում են, աչքերի լորձաթաղանթներում կան արյունալեցումներ և արյունազեղումներ։ Լեզվի սանձիկը հաճախ խոցոտված է և սպիտակավուն փառով պատված։ Թոքերում լսվում է թմբկային, երբեմն տուփային հնչյուն (էմֆիզեմիայի հետևանքով), ականջելիս լսվում են չոր և տարբեր տրամաչափերի թաց խզզոցներ։ Ռենտգեն հետազոտությամբ հայտնաբերվում է թոքային օդակրության, թոքարմատների ստվերի ուժեղացում, ստոծանու գմբեթների հարթեցում։ Ավելի մեծ տարիքի երեխաների մոտ նկատվում է բրոնխային եռանկյան մթագնում։ Արյան հետազոտմամբ հայտնաբերվում է արտահայտված լեյկոցիտոզ, լիմֆոցիտոզ, էՆԱ-ն սովորաբար չի փոխվում։

Կապույտ հազը առավել ծանր ընթացք ունի մինչև մեկ տարեկան երեխաների մոտ։ Նրանց մոտ հազը կարող է լինել հազվադեպ, ուղեկցվել շնչառության կանգով և ցնցումներով։ Ցնցումները սովորաբար ունենում են անկանոն բնույթ։

Ըստ ծանրության աստիճանի կապույտ հազը ստորաբաժանվում է թեթև, միջին ծանրության և ծանր ձևերի։ Թեթև ձևերի դեպքում օրվա ընթացքում լինում է 5-15 հազային նոպա, երբեմն փսխումներ։ Նոպան տևական չէ, հիվանդի ընդհանուր վիճակը էապես չի տուժում։ Միջին ծանրության դեպքում օրվա ընթացքում լինում է 15-25 հազային նոպա, հաճախակի փսխում, ընդհանուր վիճակի խանգարումներ։ Ծանր դեպքերում օրվա ընթացքում հազային նոպաների թիվը հասնում է 25-30 և ավելի։ Նոպան ծանր է, տևական, մշտական փսխումներով ուղեկցվող։ Հիվանդի ընդհանուր վիճակը բավականին ծանր է։

Առաջացող հիմնական բարդությունները լինում են շնչական օրգանների կողմից՝ բրոնխոպնևմոնիա, ձգձգվող բրոնխիտներ, երբեմն ինքնածին (սպոնտան) պնևմոթորաքս, միջնորմի էմպիեմա, բրոնխատելեկտազներ և այլն։ Ավելի հազվադեպ, ծայրահեղ ծանր դեպքերում, կարող են առաջանալ ուղեղի արյունազեղումներ և կենտրոնական բնույթի պարալիզներ։

Կապույտ հազի ախտորոշման ժամանակ անհրաժեշտ է հաշվի առնել հիվանդությանը բնորոշ որոշակի առանձնահատկություններ՝ ընթացքի ցիկլային բնույթը, ռեպրիզներով պարոքսիզմալ հազը, կպչուն խորխազատումը, փսխումը հազային նոպայի վերջում, ենթալեզվային սանձիկի խոցոտվածությունը, ինչպես նաև արյան կողմից լեյկոցիտոզը, ռենտգենաբանական տվյալները և համաճարակաբանական վիճակը։ Անհրաժեշտ է ի նկատի ունենալ, որ հակահամաճարակային միջոցառումների հետևանքով ավելի հաճախ են հանդիպում հիվանդության թեթև և ջնջված ձևերը, և ավելի հազվադեպ՝ ծանր ձևերը։ Վաղ շրջանում, մասնավորապես հիվանդության ոչ բնորոշ ձևերի դեպքում, կարևոր են մանրէաբանական հետազոտման տվյալները։ Այդ նպատակով օգտվում են «հազային սկավառակների» և իմունաֆլյուորեսցենտային մեթոդներից։ Կիրառվում են նաև ագլյուտինացիայի և կոմպլեմենտի կապման ռեակցիաները։

Բուժումը։ Անհրաժեշտ է կազմակերպել ճիշտ ռեժիմ և դիետաթերապիա։ Հիվանդին հազային նոպայից հետո պետք է կերակրել կոտորակային տրվող դյուրամարս սննդով։ Կարևոր նշանակություն ունի մաքուր օդում զբոսնելը, օդաթթվային և հակասպաստիկ խառնուրդներով ինհալյացիաները։ Ծանր ձևերի դեպքում՝ հակաբիոտիկներ (ամպիցիլին, էրիթրոմիցին և այլն), հորմոնաթերապիա, ապաշեղող միջոցներ (թոքադաշտերի դիաթերմիա, կալցիումային իոնաֆորեզ), հակահիստամինային միջոցներ, վիտամիններ, նյարդահանգստացնոդներ (ամինազին, պրոպազին)։ Ամինազինը տրվում է 1- 3 մգ/կգ, պրոպազինը՝ 2-4 մգ/կգ հաշվով, կիրառվում են նաև հանգստացնող դեղամիջոցներ։

Կանխարգելումը։ Հիվանդը մեկուսացվում է հիվանդության սկզբից 40 օրով կամ կծկանքային հազի շրջանում՝ 30 օր։ Մինչև 7 տարեկան երեխաների նկատմամբ, որոնք շփում են ունեցել հիվանդի հետ և նախկինում պատվաստում չեն ստացել, սահմանվում է 14-օրյա կարանտին՝ հաշված հիվանդի մեկուսացման օրից։

Ներկայումս համակցված պատվաստանյութով՝ АКДС, կատարվում է պարտադիր կանխարգելում։ Պատվաստումների սխեման դիֆթերիայի դեպքում կատարվող պատվաստումների նման է և կատարվում է սկսած երեք ամսականից 1,5 ամիս ընդմիջումներով՝ եռանվագ 0,5 մլ АКДС և վերջին պատվաստումից 1,5-2 տարի հետո կրկնապատվաստում դարձյալ 0,5 մլ АКДС-ով։

Տարբերակիչ ախտորոշման համար պետք է նկատի ունենալ սուր ռեսպիրատոր հիվանդությունները, կեղծ կրուպը, շնչափողի օտար մարմինները, սուր լարինգիտները, լարինգոտրախեոբրոնխիտները, հարկապույտ հազային հիվանդությունը և այլն։

Հարկապույտ հազային հիվանդություն։ Հարուցիչը ձևաբանական և մյուս հատկություններով նման է կապույտ հազի ցուպիկին, սակայն թունականությամբ և ախտածնությամբ ավելի թույլ է։ Համաճարակաբանական առանձնահատկությամբ նման է կապույտ հազին։ Թաքնված շրջանը 7-15 օր է, կլինիկական ընթացքը անհամեմատ ավելի թեթև է, քան կապույտ հազի դեպքում։ Հիվանդի ինքնազգացումն առանձնապես չի տուժում, հազային նոպաները կարճատև են և սակավ, փսխումը՝ եզակի։ Արյան կողմից էական շեղումներ չեն հայտնաբերվում։ Հազային շրջանը տևում է 10-15 օր, երբեմն 3 շաբաթ։ Ախտորոշման մեջ մեծ տեղ է տրվում շճաբանական մեթոդներին (ագլյուտինացիայի և կոմպլեմենտի կապման ռեակցիա)։

Բարդություններ հիմնականում չեն առաջանում, ծանր ձևեր չեն հանդիպում։ Բուժումը ախտանշային է, հիվանդի մեկուսացումը 15 օր է։ Սպեցիֆիկ կանխարգելում չկա։