Շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայի առանձին տեսակների ձևաբանությունը

Ժամանակակից ուրոպաթոլոգիայի արդիական խնդիրներից է շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլաստիկ գործընթացների տարբերակումը չարորակ ախտահարումներից։ Դա առավել դժվար է, երբ հետազոտվում է սահմանափակ քանակությամբ նյութ` ստացված սակավ ինվազիվ ախտորոշիչ (Cor և ասպիրացիոն կենսազննուկ) և վիրաբուժական (TURP) եղանակներով։ Բացի այդ, հաճախ ստացված հետազոտության նյութը ունենում է մեխանիկական վնասվածքներ, որոնք առաջացնում են հյուսվածաբանական շեղումներ, որոնք հետազոտողների կողմից հաճախ կարող են ընկալվել որպես չարորակ կենսընթացի արտահայտություն։ Այդ գործընթացները մասնակիորեն բացահայտում են շագանակագեղձի քաղցկեղի գերախտորոշման դեպքերի ավելացման պատճառները [1, 2]։

Համաձայն ԱՀԿ-ի կողմից մշակված շագանակագեղձի հիվանդությունների դասակարգման` գոյություն ունեն շագանակագեղձի բազմաթիվ բարորակ ախտահարումներ, որոնք հաճախ սխալմամբ կարող են ընկալվել որպես չարորակ [3, 4]։     Այսպիսով, ախտաբանին, մինչև վերջնական ախտորոշումը, անհրաժեշտ է միանշանակ բացառել բարորակ պրոցեսները։ Այդ տեսանկյունից առավել հետաքրքիր են շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայի առանձին հյուսվածաբանական տեսակները։ Գաղտնիք չէ, որ շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայի, ինչպես նաև քաղցկեղի կլինիկալաբորատոր ախտորոշումը (PSA) երբեմն քիչ արդյունավետ է լինում, առավել ևս, երբ ավելի հաճախ են հանդիպում արյան պլազմայում PSA-ի ցածր մակարդակով քաղցկեղի դեպքեր։ Իր հերթին շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիան կարող է զուգորդվել քաղցկեղի յուրահատուկ մարկերների մակարդակի բարձրացմամբ [5, 6]։ Շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայի վերաբերյալ գիտելիքների կուտակման տարբեր փուլերում օգտագործվում էին հետևյալ բնորոշումները` պրոստատիկ հիվանդություն, պրոստատոմա, դիսհորմոնալ պրոստատոպաթիա, ադենոմա և հանգուցավոր հիպերպլազիա։ Սակայն շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայի ախտածագման էությունն առավել լիարժեք արտացոլում է «շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիա» բնորոշումը։ Բարորակ հիպերպլազիան կարող է զարգանալ շարակցական, գեղձային կամ շարակցական և գեղձային տարրերից։ Գոյություն ունեն շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայի բազմաթիվ հյուսվածաբանական դասակարգումներ, սակայն դրանցից ոչ մեկը չի կարող լիարժեք արտահայտել շագանակագեղձում ընթացող բոլոր ձևաբանական փոփոխությունները [6]։ Բացի այդ, դասակարգումների մեծամասնությունը չի բավարարում կլինիցիստների կողմից ախտաբաններին ներկայացվող պահանջներին և չի տալիս զարգացող պրոցեսի հստակ գնահատականը։ Այդ տեսանկյունից ընդունելի Է Սամսոնովի կողմից առաջարկված դասակարգումը, որի համաձայն հիպերպլազիայի բոլոր ձևերը բաժանվում են շարակցական, գեղձային և խառը տեսակների։ Խառը տեսակներն իրենց հերթին, կապված շարակցական կամ գեղձային տարրերի գերակշռման հետ, բաժանվում են գեղձաշարակցական կամ շարակցագեղձային տարատեսակների։ 
Սովորաբար շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայի հիմնական տեսակների սովորական հյուսվածաբանական եղանակներով ախտորոշումը (հեմատոքսիլին-էոզին) դժվարություններ չի ներկայացնում, բացառությամբ որոշ օջախային կամ խառը տեսակների, որոնք երբեմն ունենում են տարաբնույթ տեսք և նմանվում են բարձր դիֆերենցում ունեցող քաղցկեղի։ Ընդ որում, ժամանակակից իմունահյուսվածաքիմիական եղանակով ախտորոշման մեթոդները (PSA, PSAP, CD57, LCA, CD56, CD68 և այլն), որոնք օգտագործվում են շագանակագեղձի քաղցկեղի ախտորոշման նպատակով, տվյալ դեպքերում` քիչ ինֆորմատիվ են լինում, տալիս են կեղծ դրական արդյունք և դրանով էլ ախտաբանին շեղում են ճիշտ ախտորոշում կատարելուց [1, 2]։

Հաճախ քաղցկեղին նմանվում են հիպերպլազիայի հետևյալ հիմնական ձևաբանական տեսակները`

• ադենոզը կամ ատիպիկ գեղձային հիպերպլազիան,
• ատրոֆիան,
• սկլերոզացնող ադենոզը։

Սամսոնովի դասակարգման համաձայն` ադենոզը կամ ատիպիկ գեղձային հիպերպլազիան պատկանում է շագանակագեղձի գեղձային հիպերպլազիայի տեսակին։

Ադենոզը կազմում է TURP-ի դեպքերի 1,5-19,6%-ը և ռադիկալ պրոստատէկտոմիաների 33%-ը։ Ադենոզը շագանակագեղձի հիպերպլազիայի այն ձևերից մեկն է, որը հաճախ սխալմամբ ախտորոշում են իբրև բարձր դիֆերենցում ունեցող ադենոկարցինոմա։ Հաճախ հանդիպում է 64-70 տարեկան տղամարդկանց մոտ։ Ադենոզի մանրադիտակային պատկերում երևում են մանր, խիտ դասավորված, «մեջք մեջքի» բազմացող գեղձերի օջախ` շրջապատված շարակցական հյուսվածքով։ Բջիջներն ունեն արտահայտված բջջապլազմա, չափավոր ներկված կորիզներ։ Բնորոշ է բազալ բջիջների առկայությունը, որոնք ադենոկարցինոմայի դեպքում անհետանում են։ Ոչ միշտ հանդիպող, բայց ախտորոշման տարբերակիչ նշաններից անհրաժեշտ է նշել ամիլոիդ մարմնիկների առկայությունը` 43%, կրիստալոիդներ` 24%, հենքի նվազագույն ներթափանցում` 13%, արտահայտված կորիզակներ` 13%, միտոզներ` 3% և լորձ` 3%։ Բջջային պոլիմորֆիզմի բացակայությունը (կորիզների փոփոխություն, կորիզակների քանակի ավելացում), գեղձերի համեմատական վերլուծությունը (ախտահարված և ոչ ախտահարված դաշտերում), բազալ-բջջային շերտի առկայությունը (p63 և HMWCK դրական ներկում) հյուսվածաբանական այն հիմնական նշաններն են, որոնք թույլ են տալիս ադենոզը դասել բարորակ հիպերպլազիայի շարքին։ Պետք է նշել, որ չնայած համաշխարհային գրականության մեջ տեղ գտած ատիպիկ գեղձային հիպերպլազիայի ֆոնի վրա կարցինոմայի զարգացման մասին առանձին հաղորդագրությունների, ներկայումս ադենոզը ընդունված է համարել որպես բացառապես բարորակ գործընթաց։

Շագանակագեղձի հիվանդությունների տարբերակիչ ախտորոշման ժամանակ առավել դժվարություն է ներկայացնում շագանակագեղձի ատրոֆիան, որը կարող է հանդիպել ինչպես տարեց, այնպես էլ երիտասարդ հիվանդների մոտ։ Հյուսվածաբանորեն ընդունված է տարբերակել ատրոֆիայի հասարակ, հետատրոֆիկ, կիստոզ և մասնակի ձևերը։ Համաձայն Սամսոնովի դասակարգման` հասարակ ատրոֆիան պետք է դասել շարակցական հիպերպլազիայի, հետատրոֆիկը` խառը շարակցագեղձային, կիստոզը` խառը գեղձաշարակցական հիպերպլազիայի շարքին (նկար 1)։ 

 
Նկար 1. Շագանակագեղձի հետատրոֆիկ հիպերպլազիա։ Գեղձերի և ծորանների կիստոզ լայնացում, գեղձերը կազմող էպիթելի հարթեցում։ Հենքի ֆիբրոզ, բորբոքային բջջային ինֆիլտրացիա (հեմատոքսիլին-էոզին x 200)

Խրոնիկական բորբոքային ինֆիլտրացիան, որը սխալմամբ դասում են խրոնիկական պրոստատիտի շարքին, բնորոշ է ատրոֆիաների բոլոր տեսակներին։ Բորբոքային կոմպոնենտի զգալի գերակշռության դեպքում ատրոֆիան դասում են բորբոքային պրոլիֆերատիվատրոֆիայի տեսակների շարքին, որը համարվում է ձևաբանական ախտորոշման համար առավել դժվար տեսակ։ Սակայն պոլիմորֆիզմի բացակայությունը և բազալ բջիջների առկայությունը թույլ են տալիս ճիշտ ախտորոշել բարորակ հիպերպլազիան (նկար 2)։

 
Նկար 2. Բորբոքային պրոլիֆերատիվ ատրոֆիա (հեմատոքսիլին-էոզին x 200)

Սկլերոզացնող ադենոզը ներկայացված է շագանակագեղձի շարակցական և գեղձային կոմպոնենտների միաժամանակյա պրոլիֆերացիայով։ Այն հազվադեպ հանդիպող հիվանդություն է (TURP-ի բոլոր դեպքերի 2%-ից պակաս)։ Պրոցեսը սահմանափակվում է շագանակագեղձի փոփոխական հատվածով։ Մանրադիտակային պատկերում այն մանր բազմացող գեղձեր և մկանաէպիթելային հենք են։ Բջջային ատիպիկ նշանների բացակայությունը բարորակ ընթացքի հավաստի նշան է։
Հատուկ ուշադրության է արժանի վերը նշված հենքի բորբոքային ինֆիլտրացիան, որը հաճախ լինում է բարորակ հիպերպլազիայի տարբեր ձևերում։
Համաձայն ժամանակակից գրականության տվյալների, հիպերպլազիայի ենթարկված օջախներում ոչ յուրահատուկ բորբոքային ռեակցիան պայմանավորված է ցիտոկին 1 գենի ինհիբիտորի ընկճումով (նկար 3) [7]։ 

 

Նկար 3. Բարորակ հիպերպլազիայի պրոլիֆերատիվ կենտրոն։ Փոքր գեղձեր` պատված գլանաձև էպիթելով, կորիզների կենտրոնական դասավորվածություն, բարակ շարակցական խտրոցներ, չափավոր լիմֆոիդ ինֆիլտրացիա (հեմատոքսիլին-էոզին x 200)

Այսպիսով, պետք է նշել, որ, չնայած ախտահյուսվածաբանական պրակտիկայում իմունահյուսվածաքիմիական և մոլեկուլային հետազոտությունների մեթոդների լայն ներդրմանը, վերը նշված հյուսվածաբանական չափանիշների վերլուծությունը թույլ է տալիս ճիշտ ախտորոշել ախտաբանական կենսընթացը` օգտագործելով միայն սովորական ներկման եղանակներ (հեմատոքսիլին-էոզին)։ Դրա մասին է խոսում նաև համաշխարհային և հայրենական լաբորատորիաների աշխատակիցների աշխատանքային փորձը։

Գրականության ցանկ

1. Maggi-Galuzzi C. et al. Non-neoplastic disease of the prostate. Foundation in Diagnostic Pathology։ Genitourinary Pathology. Elsevier, 2006.
2. Srigley J.R. Benign mimickers of prostatic adenocarcinoma. Mod. Pathol., 2004, 17, 328-348.
3. Epstein J., Yang X.J. Prostate Biopsy Interpretation. Lippincott, 2002.
4. Bostwick D.G., Eble J.N. Urologic Surgical Pathology. Mosby, 1997.
5. Eble J.N. et al. Pathology and Genetics of Tumours of the Urinary System and Male Genital Organs. IARC press, 2004.
6. Hamphrey P.A. Prostate Pathology. AJCP Press, 2003.
7. Taoka R., Tsukuda F., Ishikawa M., Haba R., Kakehi Y. Association of prostatic inflammation with down-regulation of macrophage inhibitory cytokine-1 gene in symptomatic benign prostatic hyperplasia. J Urol., 2004 Jun; 171(6 Pt 1)։2330-5.