Երեխաների վահանագեղձի չարորակ կազմափոխությունը սակավադեպ հանդիպող հիվանդություններից է։
Պատճառը լիովին պարզ չէ։ Նշանակություն են տալիս վաղ մանկական տարիքում կիրառվող ռենտգենաբուժմանը (հիմնականում ուրցագեղձի մեծացման դեպքում), հորմոնագոյացման խանգարումներին, մանավանդ, երբ խիստ ավելանում է թիրեոտրոպ հորմոնի ներզատումը։ Հավաստի է այն, որ վահանագեղձի չարորակ կազմափոխությունը զարգանում է հատկապես հանգուցավոր խպիպ ունեցող երեխաների մոտ։ Վահանագեղձի թեր կառուցվածքով, այսպես կոչվող, վերակազմական (անապլազիայի) ձևերը ունեն չարորակ ընթացք, փոխակայման հակում և մեծ մասամբ ռադիոիզոտոպային յոդը չեն կլանում։ Վահանագեղձի չարորակ ադենոման և հասուն ֆոլիկուլներ ունեցող պտկիկային քաղցկեղը կարող են կլանել ռադիոակտիվ յոդը, իսկ հասուն ֆոլիկուլներ չունեցող պտկիկային քաղցկեղն ու ադենոկարցինոման, չդիֆերենցված քաղցկեղն ու սկիռը՝ ընդհակառակը։ Երեխաների մոտ հաճախ զարգանում է վահանագեղձի քաղցկեղի պտկիկային ձևր, իսկ հազվադեպ՝ փոխակայման հակում ունեցող ֆոլիկուլային կարցինոման։
Կլինիկան։ Երեխաների վահանագեղձի քաղցկեղը հաճախ նկատվում է 6-14 տարեկանում։ Կլինիկական երևույթները կախված են ուռուցքի տարածվածությունից և փոխակայման տեղակայումից։ Չնայած ախտանիշների նույնությանը, երեխաների մոտ, այնուամենայնիվ, կան կլինիկական ընթացքի որոշ յուրահատկություններ։ Վահանագեղձի ուռուցքը, որպես կանոն, զարգանում է դանդաղ, բայց փոխակայվում է արագ։ Առաջին նշանների արտահայտվելուց մինչև վերջնական ախտորոշումը սովորաբար տևում է երկու տարի։ Ի տարբերություն չափահասների, երեխաների հիվանդության վաղ ախտանիշներից է շրջակա ավշահանգույցների ընդգրկումը ախտաբանական պրոցեսի մեջ։ Վահանագեղձի ուռուցքը և նրա կարծրացումը երեխաներին գրեթե չի անհանգստացնում, կարող են լինել ձայնի խռպոտում, հազ, դեպի ականջները տարածվող ցավեր, գեղձի շարժունակության սահմանափակում։
Արյան պատկերը նկատելի չի փոխվում, իսկ ֆունկցիոնալ տեսակետից լինում է հիպո- կամ էութիրեոզ։
Վաղ ախտորոշումը բավական դժվար է և մեծ մասամբ հաստատվում է հեռացված գեղձի յուսվածաբանական հետազոտությամբ։
Տարբերակում են հանգուցային խպիպից, ինչպես նաև պարանոցային լիմֆադենիտից, վահանագեղձի քրոնիկական բորբոքումներից առաջացող փոխակայված վիճակներից։ Հատուկ կարևորություն ունի պարանոցային լիմֆադենիտը, քանի որ վահանագեղձի քաղցկեղը բավական վաղ է արտահայտվում պարանոցային ավշահանգույցների մեծացմամբ, առավել ևս, երբ ժխտվում է տուբերկուլոզը։ Ախտորոշման հարցում կարևոր է ռադիոիզոտոպի կլանման որոշումը։
Բուժումը։ Փոխակայումների (մետաստազների) բացակայության դեպքում ամենից արդյունավետը դիստանցիոն տելեգամաթերապիան է։ Նույնչափ արժեքավոր է նաև վիրահատական, ճառագայթային և հորմոնային բուժումը։ Պետք է զգույշ լինել վահանագեղձի լրիվ հեռացումից, որը կարող է առաջ բերել ԹՏՀ-ի վտանգավոր շատացում։ Վիրաբուժական միջամտությունից հետո կարող են նկատվել ռեցիդիվներ, որոնց բուժման համար դարձյալ պետք է դիմել վիրաբույժի, ռադիոակտիվ յոդով կամ իոնացնող ճառագայթներով բուժմանը։ Վերջինս ցուցված է վիրահատման չենթակա դեպքերում և վիրահատումից հետո որպես օժանդակ մեթոդ։ Ցուցված են նաև ԹՏՀ-ի սինթեզն արգելակող վահանագեղձի պատրաստուկները։ Երեխաների մոտ այս հիվանդության ընթացքն ավելի բարենպաստ է վահանագեղձի պտկիկային ձևի կազմափոխման գերակշռության հետևանքով։
